De formatie in Den Haag voelt als een tv-seizoen dat maar geen finale wil halen, maar het laatste nieuws is wél binge-waardig: verkenner Wouter Koolmees gooit de volgorde om en zet D66 en CDA als eerste aan tafel. De formatie stokt, de agenda loopt vol en het publiek (lees: jij en ik) vraagt zich af wie hier nog de regie heeft.
In deze blog nemen we je mee door het wat, waarom en wat-nu van deze formatie, inclusief de machtsdynamiek, media-invloeden en de kansen dat dit plan echt werkt.
Wat speelt er politiek?
De verkiezingsuitslag heeft de kaarten geschud zonder iemand troef te geven. Geen enkele partij komt in de buurt van een meerderheid en de tegenstellingen zijn scherper dan in een talkshow op vrijdagavond.
De VVD wil een centrumrechtsblok met D66, CDA en JA21, maar D66 ziet dat niet zitten en kijkt liever naar GroenLinks-PvdA.
Intussen tikt de tijd door richting feestdagen, zonder zicht op het bordesmoment. Koolmees, voormalig D66-minister en nu topman bij de Nederlandse Spoorwegen, schrijft aan zijn laatste verslag. De strekking: geen eindeloze rondjes meer, maar een frisse volgorde om de patstelling te breken.
De zet van Koolmees
Volgens ingewijden adviseert Koolmees om D66 en CDA eerst te laten praten. Klinkt simpel, maar in formatieland is volgorde macht: wie begint, bepaalt de toon. Het is opvallend, omdat deze twee partijen juist op afstand leken.
D66 wil inhoudelijke diepgang op klimaat, wonen en zorg, terwijl CDA-leider Henri Bontenbal vooral duidelijkheid en respectvolle omgangsvormen benadrukt. Het idee: eerst verbinding zoeken in het midden, daarna pas partijen als VVD of GroenLinks-PvdA laten aansluiten.
Denk aan een pilotaflevering die bepaalt of een serie groen licht krijgt.
D66 wil inhoud, CDA wil houvast
Rob Jetten (D66) hamert op de onderwerpen: woningnood, klimaat, zorg. Geen strategische dansjes meer, maar keuzes die je op je energierekening en in je huur merkt. Het CDA laat weten “constructief in de wedstrijd” te zitten.
Dat klinkt als voetbaltaal, maar vertaalt naar: we praten mee als er respect is voor onze punten. Als deze twee in de kern samenkomen, ontstaat er een middenas. En een middenas is in Den Haag meestal de sleutel tot stabiliteit, ook als de randen van het politieke spectrum mopperen.
De VVD en de druk op tempo
Dilan Yesilgöz (VVD) zegt dat er “helemaal geen probleem” is en wil tempo. Liever gisteren dan morgen een kabinet met D66, CDA en JA21. Alleen: D66 ziet JA21 niet zitten.
De clash gaat niet alleen over poppetjes, maar vooral over koers op klimaat en Europa. Hier schuurt het. De VVD ziet balans in centrumrechts, D66 zoekt draagvlak aan de linkerkant.
En jij voelt het thuis in de timeline: dit is de kern van de patstelling.
Waarom D66–CDA kan werken
D66 en CDA hebben vaker bruggen gebouwd, van onderwijs tot arbeidsmarkt. Ze spreken een gedeelde taal op bestuur en ‘redelijkheid’. Als deze twee eerst witruimte creëren, kunnen anderen makkelijker aanschuiven zonder dat alles meteen dichtgetimmerd wordt.
Bijkomend voordeel: het reduceert het formatiespel tot twee spelers die snelheid kunnen maken op inhoud, in plaats van vier partijen die elkaar neutraliseren.
Eerste Kamer als spelbreker
In de Eerste Kamer is er geen natuurlijke meerderheid voor een centrumrechts of centrumlinks kabinet. Dat is sinds 2010 eerder regel dan uitzondering. Eerste Kamervoorzitter Mei Li Vos (GroenLinks-PvdA) pleit voor wetsbeoordeling per voorstel, niet voor een dichtgetimmerd regeerakkoord.
Vertaling: coalities moeten flexibeler worden. Minder beton, meer LEGO. En ja, met negentien fracties is dat een hele bouwdoos.
Media, momentum en framing
Formaties zijn óók tv-formaten: framing, soundbites, cliffhangers. “Geen probleem,” zegt Yesilgöz; “Inhoud nu,” zegt Jetten; “Constructief,” zegt Bontenbal. Korte quotes die trending kunnen worden, maar niet automatisch een compromis bouwen.
Momentum telt. Het advies van Koolmees creëert een nieuw haakje voor headlines en talkshows, en dat kan partijen net de noodzakelijke publieke ruimte geven. Vraag aan jou: geloof jij in een midden dat eerst de basis legt en daarna pas de smaakmakers uitnodigt?
Of heb je liever het hele ensemble meteen op toneel?
De Partij voor de Dieren-soap
Terwijl Den Haag puzzelt, speelt in de Eerste Kamer een mini-soap bij de Partij voor de Dieren. Senator Visseren-Hamakers gaat solo verder en mag de naam niet gebruiken. Het partijbestuur noemt het jammer, maar staat achter haar.
Binnen de achterban is er volgens de partijleiding brede steun. Les voor de formatie: niet alleen coalities zijn broos. Fracties zélf kunnen breken, en dat maakt meerderheid zoeken nog lastiger.
Wat betekent dit voor jou
Politiek voelt soms ver weg, tot het dichtbij komt: huren, zorgpremie, energie, ov. De volgorde van praten bepaalt waar het geld, de doelen en de deadlines landen. Een D66–CDA-baseline hint op focus: wonen versnellen, klimaat met draagvlak, zorg met stabiliteit.
Geen sexy slogans, wel beleid dat je merkt. En ja, Koolmees vertrekt weer naar de Nederlandse Spoorwegen. Ironisch genoeg is ‘dienstregeling aanbrengen’ precies wat de formatie nodig heeft.
Scenario’s na het verslag
Als de Kamer het advies volgt, starten D66 en CDA met inhoudelijke sessies. Daarna schuift VVD of GroenLinks-PvdA, afhankelijk van de inhoudelijke landing, aan. Kiest de Kamer anders, dan komt er een nieuwe verkenner of meteen een informateur die breder gaat vissen.
Hoe dan ook, de tijdsdruk is echt. Het bordes voor kerst? De kans is klein, maar een duidelijke tussenstap kan de toon voor januari zetten.
Signalen om op te letten
- Welke thema’s leggen D66 en CDA als eerste vast: wonen, klimaat of zorg? De volgorde verraadt de dealrichting.
- Spreken partijen over “hoofdlijnenakkoord” of “regeerakkoord”? Dat bepaalt hoe strak of flexibel de samenwerking wordt.
- Zien we openingen naar de Eerste Kamer, zoals toezeggingen voor losse meerderheden per wet? Dan is er realisme.
Tien dingen die jij nu kunt volgen
- De toon tussen Jetten en Bontenbal: warmt het op of blijft het kil?
- De taal van Yesilgöz: blijft tempo centraal of komt er ruimte voor volgorde?
- De timing van het debat over het verslag: snelle agendering betekent doorpakken.
- Het woordgebruik “inhoud” versus “poppenkast”: minder theater is goed nieuws.
- De eerste concrete overlap: bijvoorbeeld versnelling woningbouw en infrastructuur.
- De rol van de Eerste Kamer: hints naar wetscoalities verraden strategie.
- De houding van GroenLinks-PvdA: meedoen na basisdeal of vooraf instappen?
- De positie van JA21: blokkade of bijzaak als het midden sluit?
- Mediaframing: krijgt het duo D66–CDA positieve airtime of kritiek?
- De terugkeer van Koolmees naar de Nederlandse Spoorwegen: wie volgt hem op in de formatie, en met welke opdracht?
Waarom dit moment telt
Politiek vertrouwen is laag en fragmentatie hoog. Juist daarom is een slimme volgorde geen detail, maar het verschil tussen maanden dralen of weken bouwen. D66 en CDA eerst is geen wondermiddel, maar wel een kans op zuurstof.
En soms is dat genoeg om beweging te krijgen. Jij kent het van je favoriete series: de wending zit ‘m niet altijd in nieuwe personages, maar in de scène waarin twee oude bekenden eindelijk écht praten. Precies daar mikken we nu op.
FAQ
Waarom is de formatie in Den Haag vastgelopen?
De verkiezingsuitslag leverde geen natuurlijke meerderheid op en de grote partijen liggen inhoudelijk ver uit elkaar, met D66 en VVD die verschillende coalitierichtingen willen en weinig onderling vertrouwen.
Wat adviseert Wouter Koolmees concreet?
Volgens ingewijden wil hij dat D66 en CDA als eerste met elkaar praten, zodat er een inhoudelijke basis ontstaat voordat VVD of GroenLinks-PvdA aansluit.
Hoe kijkt de VVD naar dit voorstel?
Dilan Yesilgöz wil snel een centrumrechts kabinet met D66, CDA en JA21 en ziet “helemaal geen probleem”, maar D66 ziet samenwerking met JA21 niet zitten.
Welke rol speelt de Eerste Kamer in deze formatie?
Er is geen meerderheid voor centrumrechts of centrumlinks, waardoor partijen per wet steun moeten zoeken; een flexibeler akkoord is daarom realistischer.
Wat merk ik als burger van een D66–CDA start?
Verwacht focus op wonen, klimaat en zorg met een bestuurlijke middenlijn; geen directe doorbraak, maar wel kans op snellere, haalbare stappen die je in je dagelijks leven kunt voelen.
